Chinese Restaurantverhalen

In de jaren zestig ging Nederland massaal naar ‘de Chinees’. Het waren vooral Chinees-Indische restaurants en in de jaren tachtig vormden deze een derde van alle restaurants in Nederland. De babi pangangs en de foe yong hais dreigen nu echter van de menukaart te verdwijnen als een hele generatie koks met pensioen gaat, na een leven lang hard werken.

Voordat dit erfgoed verloren gaat, is Verhalenhuis Belvédère op zoek gegaan naar de plekken, de recepten, de gebruiken, de mensen en hun verhalen. We interviewden drie generaties Chinese Rotterdammers, van de nazaten van de eerste generatie uit de jaren 20, de tweede generatie die nu veelal met pensioen gaat en de jongste generatie. De luisterverhalen geven een unieke inkijk in hun leven en de keuken, toen en nu.

De luistervoorstellingen

1. Over de Eerste Generatie – duur 28’38”
2. De Tweede Generatie – duur 26’03”
3. De Jonge Generatie – duur 31’05”

1. Over de Eerste Generatie – duur 28’38”

De luistervoorstelling

Met verhalen over de restaurants Chong Kok Low, Yuen Wah, Tsong San Lao, Sow Lee, Yin Tin en Kong Ying.

In de luistervoorstelling ‘Over de Eerste Generatie’ delen Kapenezen – geboren Katendrechters -, hun verhaal, als ook nazaten van koks, eigenaars en medewerkers van onder meer bovengenoemde restaurants.

Tijdens de eerste internationale havenliedenstaking van 1911 zet de Rotterdamse reder Lloyd Chinese arbeiders in als stakingsbrekers. Zij blijven na de staking in de havenwijk Katendrecht wonen, waar het eerste grote Chinatown van Europa ontstaat. Op Katendrecht beginnen ze pensions, opiumhuizen en opent uiteindelijk ook het eerste Chinese restaurant van Nederland: Chong Kok Low, aan de Delistraat 18. Al gauw volgen meer restaurants: Tsong San Lao, Sow Lee, Yin Tin en later Wing Wah. De Chinese mannen trouwen ook met Nederlandse vrouwen en zo zijn de eerste gemengde huwelijken een feit en runnen ook de Rotterdamse vrouwen de Chinese restaurants. Tante Jo en tante Sjaan staan tot ver in Hong Kong bekend.

De vertellers

"In de Chinese traditie bij ons op Katendrecht, was het zo, ze hielpen elkaar altijd. Zo zijn de Chinese restaurants ontstaan. Chong Kok Low was de oudste - het eerste Chinese restaurant in Nederland."

"Dus alles veel, in overvloed, met als gevolg dat je nog dagen kalkoen kan eten- of als je soep maakt, nog dagen soep kan eten. Je kan heel de buurt wel uitnodigen om mee te eten. Dat is gewoon iets, een afwijking, die is gewoon genetisch bepaald."

"En zo is mijn vader dus altijd bekend geweest hier. Chinese Kees of Kees Zee. En dan wist iedereen over wie je het had."

"Toen had je Chinese restaurants competities, dat waren voetbalcompetities op maandagmorgen. Ja, ik zat nog op school. Maar op maandag zijn al die Chinese restaurants dicht. Koen - die werkte vroeger in China Garden - ging altijd een briefje voor me schrijven dat ik naar de dokter moest."

"Mijn vader slachtte zelf vroeger zijn kippen. Een hoop Chinezen deden dat. Die hadden dan achter een ruimte gemaakt en dan kochten ze kippen, levende kippen, en dan lieten ze ze opgroeien en die pompten ze vol, dat ze lekker vet waren. En dan, nou mijn vader die wou altijd hebben dat ik het ook deed."

"Nou, toen is mijn moeder daar de boekhouding gaan doen. En dat mijn vader heel goed kan koken - want de liefde gaat door de maag - ja, zo is dat gekomen."

2. De Tweede Generatie – duur 26’03”

De luistervoorstelling

Met verhalen over Fi Long, King’s Garden, De Lange Muur, De Grote Muur, Mei Sum, Malakka, Kampong Kita en Kampong Express.

In deze luistervoorstelling ‘De Tweede Generatie’ vertellen de koks en restauranteigenaren hun verhalen over de jaren 50, 60 en 70 in Rotterdam.

Na de Tweede Wereldoorlog neemt het aantal Chinese restaurants aanzienlijk toe. Vanaf de jaren zestig gaan Nederlanders massaal naar ‘De Chinees’. Veel Chinezen emigreren ook naar Nederland, vaak in het kader van gezinshereniging. Ze komen vaak te werken in een restaurant, waar ze onderaan de ladder beginnen als bordenwasser en taugékweker. Velen hebben de droom om hun eigen restaurant te beginnen. Door de komst van repatrianten uit de voormalige kolonie Nederlands-Indië is er ook meer vraag naar Indisch eten. Chinese restauranteigenaren springen daarop in en nemen Indische koks in dienst. Zo ontstaan ook de Chinees-Indische restaurants met de welbekende gerechten als foe yong hai, babi pangang en koe lo yuk. In de jaren tachtig is maar liefst een derde van alle restaurants in Nederland Chinees of Chinees-Indisch.

De vertellers

"Op een gegeven moment in restaurant King’s Garden, bleken wij eigenlijk de sociale hoek van alle restaurants... Iedereen kwam daar binnen, bij mij om belastingpapiertjes in te vullen, dan dat weer in te vullen, zus in te vullen. Want ik sprak Chinees en ik sprak Hollands."

"Nu kennen veel mensen mij, omdat..., ik heb één product, dat is heel bekend, dat zijn de beste noedels van de hele wereld. In Singapore is de naam Laksa, zo heten de noedels daar. En mensen hier noemen mij de Laksaman."

"O, ik had nog nooit in mijn leven zo veel loempiaatjes gemaakt. Zo'n mooie tijd. Elke dag opstaan, loempiaatje maken, groente blancheren en dan weer loempia bakken. Elke dag honderdveertig loempiaatjes."

'En kijk, zij hebben gezien dat hun ouders zo hard werkten. Weekend nooit vrij. Feestdagen nooit vrij. Dus er is een soort afkeer. En dat is een van de grootste problemen nu. Ja, nu minder mensen willen werken in die branche, de Chinees-Indische restaurants."

3. De Jonge Generatie – duur 31’05”

De luistervoorstelling

Met verhalen over de restaurants Mood, Grand Garden, China Garden, Oriental Express, Sumo en Shanghai Papa in Rotterdam.

In deze luistervoorstelling vertellen de jonge Chinees-Rotterdamse restauranteigenaren en koks over hun leven en hun bedrijven.

Sinds het nieuwe millennium verdwijnen er steeds meer Chinees-Indische restaurants uit het straatbeeld. Veel koks en restauranteigenaars gaan met pensioen, zonder dat er opvolging is. Hun kinderen hebben hun vaders heel hard zien werken en kiezen vaak voor een andere studie en loopbaan. Bovendien reizen Nederlanders vaker en verder en komen ze zo in aanraking met veel meer wereldkeukens. De Chinees-Indische restaurants maken sinds de eeuwwisseling steeds vaker plaats voor wokrestaurants, Asian fusion-concepten en authentieke Aziatische eethuizen. In Rotterdam kun je nu bijvoorbeeld ook overal ‘echt’ Chinees eten of naar een Japans sushi- of ramenrestaurant gaan, proeven uit de Vietnamese, Maleisische en zelfs Oeigoerse keuken.

De vertellers

"Er zit veel meer in dan eigenlijk echt alleen het eten. Er zit bijna een soort van filosofie achter en dat wil ik heel graag meegeven aan andere mensen."

"De zaak ging steeds beter en steeds beter. En van de ene zaak ging het naar een tweede zaak. En een derde zaak. Op den duur... Volgens mij hebben we nu veertig zaken of zo. De Sumo restaurants zitten nu door heel Nederland."

"Geen enkele Nederlandse kok kan meer messen slijpen. Mijn vader is van die generatie chefkoks die met ogen dicht een hele komkommer even dun kunnen snijden."