Hiyat | Wederopbouw in Rotterdam, verhalen van Syrische Rotterdammers
In twee jaar tijd interviewden we vele Syrische Rotterdammers en vroegen naar hun persoonlijke verhalen. We ontmoetten elkaar in kleine en grotere bijeenkomsten en steeds deelden we ervaringen via muziek, film, poëzie, beeldende kunst, dans, eten, dromen, verdriet en plezier.
Een selectie van de verhalen verzamelden we in de vorm van een luistervoorstelling, luistertentoonstelling en luisterboek. In deze presentatie vol kunst, poëzie, geuren, herinneringen en dromen zijn verhalen te beleven van Diala Brisly, Firas Kalousie, Raghad Al-Anzi, Mosab Anzo, Sidra Ibrahim en Rouba Abood en vele andere Syrische Rotterdammers. Ieder verhaal zal, als onderdeel van de stadsgeschiedenis, voor de eeuwigheid worden bewaard in het Stadsarchief Rotterdam.
“Wie had gedacht dat de Rotterdamse wederopbouwgedachte bijna tachtig jaar na de Tweede Wereldoorlog nog steeds hoopvol en verbindend zou zijn? We weten dat de wederopbouw verbindend was voor de Rotterdammers van toen; de saamhorigheid en de gedachte van de wederopstanding, na het geweld en de vernietiging van de Tweede Wereldoorlog. Nu blijkt diezelfde wederopbouw kracht en hoop te bieden aan de vele Syriërs die in en rond de stad Rotterdam een nieuw thuis hebben gevonden. Het mooie is dat de wederopbouw niet alleen gaat over hoop op de herbouw en restauratie van de vernietigde Syrische steden en dorpen, maar dat deze kracht ook wordt ervaren als het gaat om de innerlijke wederopbouw.”
Rotterdammers over de impact van het koloniaal verleden
Verhalenhuis Belvédère presenteert: Anita Abaisa, Sanne Donders, Ingrid van der Hoeven, Nevill Mitchell Martins en Dennis Winter, 5 persoonlijke verhalen over de impact van het koloniaal verleden.
In de tentoonstelling van Patricia Kaersenhout: (h)erkennen herbouwen - wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. 24 juni - 29 0ktober 2023, Kunsthal Rotterdam.
Een samenwerking met Museum Boijmans van Beuningen met medewerking van kunstenaars Bouba Doula, Tommy van der Loo, Devika Chotoe, Ada M. Patterson en antropoloog en schrijfster Gloria Wekker.
In de metropool Rotterdam heeft een op de acht inwoners een tot slaaf gemaakte voorouder. Met de presentatie van de persoonlijke verhalen – via oral history, objecten en foto’s - van Rotterdammers van nu – tonen we de invloed en doorwerking hiervan in de hedendaagse stad. Het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam gaat niet alleen over nakomelingen maar over ons allemaal.
De verhalen en objecten worden tentoongesteld in vijf kasten die hiervoor beschilderd worden door kunstenaar Dominique Latoel. De kasten worden na de tentoonstelling geveild. De opbrengst ervan wordt namens Patricia Kaersenhout geschonken aan het Comité Van Ver Gekomen.
De totaalinstallatie (H)Erkennen Herbouwen bevat 5 wonderkamers waarin historische objecten uit museale collecties en archieven van de stad Rotterdam op associatieve wijze aan hedendaagse kunstwerken zijn gekoppeld. Deze Europese wonderkamers, ook wel rariteitenkabinetten genoemd, waren populair in de 17e en 18e eeuw. Je kunt ze beschouwen als voorlopers van moderne musea. Ze dienden als schatkamers voor exotische en wonderbaarlijke voorwerpen zoals opgezette dieren, schelpen, schilderijen en wetenschappelijke instrumenten die werden verzameld in een tijd van toenemend contact met verre oorden. Deze objecten verwijzen naar de nationale trots, militaire glorie en economische voorspoed uit die tijd en hebben bijgedragen aan het westerse perspectief op de wereld. Maar achter de objecten schuilen ook thema’s zoals oorlog, armoede, racisme, mensenhandel en dwangarbeid.
In deze installatie gemaakt in samenwerking met Museum Boijmans van Beuningen, draait Patricia Kaersenhout het perspectief om en presenteert de dominante westerse cultuur als een curiositeit. Ze onderzoekt waarom het moeilijk is de keerzijde van het kolonialisme en de erfenis ervan bespreekbaar te maken. Opkomende kunstenaars Bouba Dola, Tommy van der Loo, Devika Chotoe, Aqueene Wilson, Ada M. Patterson en antropoloog en schrijfster Gloria Wekker creëerden nieuwe werken als onderdeel in deze kunstinstallatie. Ze dagen het publiek uit met een nieuw perspectief naar ons koloniale en slavernijverleden te kijken.
Boijmans in de oorlog
Bombardementen, bezetting en oorlog hebben de meest ingrijpende gevolgen voor bewoners van een land, een stad. Voor musea en kunstenaars gaat het leven, ondanks de oorlog, ondanks de vele dilemma’s, ook gewoon door. Sommige vluchten, anderen gaan in verzet, weer anderen sluiten zich op in het atelier of in het museum. De een zoekt samenwerking met de vijand, terwijl de ander de pijn van de oorlog via kunst probeert te verwerken. Hoe dichtbij komt het? Wat weet je? Welke keuzes kun je je permitteren? Iedereen is bezig om zich te verhouden tot een nieuwe situatie. Hoe was dat toen hier? En hoe is dat eigenlijk daar en nu?
Museum Boijmans van Beuningen presenteerde in oktober 2018 de tentoonstelling 'Boijmans in de oorlog. Kunst in de verwoeste stad'. Verhalenhuis Belvédère verzamelde oral history-verhalen die in de tentoonstelling te beluisteren waren. De vertellers zijn nazaten van museummedewerkers, die er tijdens WOII werkten, als ook bezoekers van Boijmans in de oorlogsjaren, maar ook hedendaagse kunstenaars in de stad nu, die hun geboorteland moesten ontvluchten vanwege oorlog of het regime.
Chinese Restaurantverhalen
In de jaren zestig ging Nederland massaal naar ‘de Chinees’. Het waren vooral Chinees-Indische restaurants en in de jaren tachtig vormden deze een derde van alle restaurants in Nederland. De babi pangangs en de foe yong hais dreigen nu echter van de menukaart te verdwijnen als een hele generatie koks met pensioen gaat, na een leven lang hard werken.
Voordat dit erfgoed verloren gaat, is Verhalenhuis Belvédère op zoek gegaan naar de plekken, de recepten, de gebruiken, de mensen en hun verhalen. We interviewden drie generaties Chinese Rotterdammers, van de nazaten van de eerste generatie uit de jaren 20, de tweede generatie die nu veelal met pensioen gaat en de jongste generatie. De luisterverhalen geven een unieke inkijk in hun leven en de keuken, toen en nu.
Estlandse migratieverhalen: Rotterdam Estonia 100
De band tussen Rotterdam en Estland bestaat al zeker een eeuw sinds de onafhankelijkheidsverklaring van Estland in 1918. In Rotterdam-Katendrecht kwam in 1918 een Estlandse zeeman aan, genaamd Carl Rohde (1887 - 1946). Hij vestigde zich in de wijk en opende aan Veerlaan de Estonia Bar, het eerste pension annex café voor Estlandse zeemannen. We zijn op ontdekkingstocht gegaan naar de nazaten van deze eerste familie. Ook nodigden we Jan Brouwer uit (1942-2020), de honorair consul van Estland om te komen vertellen, opnieuw een Rotterdammer, die gedurende 22 jaar met veel toewijding talrijke ontmoetingen tot stand bracht tussen Estlanders en Nederlanders. Hij volgde Carel Stahl op, een Rotterdamse koopman die in 1924 de eerste consul werd van Estland namens Nederland. Bovendien gingen we op zoek naar hedendaagse Estische Rotterdammers en hun persoonlijke verhalen.
Verhalen van de 's-Gravenweg
Zo oud als de weg naar Kralingen. De weg uit dit bekende gezegde verwijst naar de ’s-Gravenweg in Rotterdam, Kralingen-Oost. Maar wie wonen er aan deze oudste weg van Rotterdam? Wat weten zij van haar geschiedenis, hun huis en hun omgeving? Welke verhalen schuilen er achter de monumenten? Welke momenten, plekken en belevenissen zijn voor hen van betekenis? Wat biedt mensen een thuis aan deze weg? Hoe geven zij zelf deze weg een kleur en een ziel?De Verhalenkeet, een mobiele opnamestudio, reisde naar de 's-Gravenweg om de persoonlijke verhalen van bewoners in audiovorm op te nemen en vast te leggen. Zij vertelden ieder een uur lang over hun geschiedenis, hun huis en hun persoonlijke beleving van de ’s-Gravenweg. Over de koeien en de paarden. Over de oorlog en (be)dreiging. Over het elitaire en het dorpse. Over katoen, kaas en touw. Over de schoon- heid en de keerzijde. Over de voorkant en de achterkant van de tram. Over de adel en de tuinders. Over schaatsen en feestjes. Over de ergernis bij de aanleg van de metro. Over het groen, de stilte en het gevoel van vrijheid. Over de buitenplaatsen en de kwakels en de projectontwikkelaars. Over slopen en redden. Over de trots en de toekomst van de weg.
Luisterportret uit Hordijkerveld, IJsselmonde
Begin jaren zestig wordt in Rotterdam-Zuid 'Hordijkerveld' gebouwd als een van de zeven zelfstandige wijken in het gebied Groot-IJsselmonde. Architect P. van Drimmelen presenteerde een bladstructuur met zeven wijken gescheiden door brede groenzones en onderling verbonden met een ringweg. Door duidelijk begrensde wijken zou een gevoel van geborgenheid en een rijk gemeenschapsleven moeten ontstaan, was het idee. De bouw omvat 2620 woningen waaronder 480 portiekwoningen, 821 galerijwoningen, 102 bejaardenwoningen en 375 eengezinshuizen, in ruime opzet en met veel groen. In mei 1961 slaat wethouder H. Bavinck de eerste paal van Hordijkerveld en in juni 1962 overhandigt Bavinck de eerste sleutels aan de familie Kroone, bewoners van de Huniadijk 431.
De bewoners richten uiteindelijk een wijkvereniging op, er komt een buurthuis, een tramlijn, er worden scholen gebouwd. Na de eeuwwisseling blijkt de wijk aan vernieuwing toe. Enkele portiekflats gaan tegen de grond, net als het buurthuis Trefpunt de Dijk aan de Susannadijk, de ontmoetingsplek voor bewoners. In 2018 heeft de gemeente opnieuw herinrichtingsplannen, nu voor de Huniadijk en omliggende straten. Verhalenhuis Belvédère is naar de 'Dijkenbuurt' gereisd op zoek naar verhalen van de bewoners. Tien van hen deelden hun persoonlijke verhaal, ieder een uur lang, van bewoners van het eerste uur tot kersverse 'Dijkers'. Een audiocompilatie oftewel luistervoorstelling biedt een inkijkje in het leven in Hordijkerveld op Rotterdam-Zuid.
Verhalen van Katendrecht
Bijna 820 jaar bestaat Katendrecht. Van ‘ambacht’ en idyllisch groen polderdorp voor de rijke Rotterdamse havenbaronnen tot schiereiland en zeemanskwartier met pakhuizen, matrozen en de meisjes, met landverhuizers en pensions. Met Russen, Finnen, Esten en Letten, Zuid- en Noord-Amerikanen, Italianen, Roemenen, Joegoslaven. Van het eerste grote Chinatown van Europa met boarding houses, opiumkits en speelhuizen tot het Klein Athene met Grieken, maar ook Spanjaarden, Portugezen en Kaapverdianen. Van een vrijstaat tijdens de oorlog - verboden voor Duitsers - maar met opgeblazen kapotte kades, tot levendige wijk gevuld met 1001 spoorlijnen, kroegen, tattooshops, kerken, kranen, clubhuizen en kruideniers. De Kaap met de koppelbazen en de pooiers, de hawaiian blues, de hot jazz en het levenslied, tot een verlaten ghetto, de komst van de vrije kavels en kluswoningen, de hippe yuppen en fenixlofts.
De Verhalenkeet, de mobiele opnamestudio van Verhalenhuis Belvédère, reist sinds 2017 door de straten om Katendrechters te interviewen, ieder een uur lang over hun geschiedenis en hun persoonlijke herinneringen aan en beleving van de Kaap. Katendrechters van alledag, oud en jong, nieuw en origineel, van alle culturen en achtergronden, vertelden over hun leven, hun straat en hun wijk. Zo wordt het verhaal van deze legendarische wijk door bewoners zelf verteld en doorgegeven. Tot nu toe vertelden meer dan 50 Katendrechters en zijn drie audiocompilaties samengesteld uit het Luisterfeuilleton de Kaap: de Atjehstraat, de Rechthuislaan en de Tolhuislaan.
Marokkaanse migratieverhalen
In 2019 was het precies 50 jaar geleden dat Nederland en Marokko een handelsverdrag tekenden waarin de Marokkaanse arbeidsmigratie naar Nederland werd geregeld. Er waren al eerder Marokkanen spontaan naar Nederland gekomen, maar eind jaren 60 was de behoefte aan arbeidskracht in Nederland enorm groot. Door met verschillende landen rond de Middellandse Zee zulke afspraken te maken, werd het Nederlandse bedrijven en werknemers makkelijk gemaakt mensen te halen. Nu wonen er zo’n 400.000 Marokkanen in Nederland, van wie bijna de helft in Nederland geboren is.
Op initiatief van de theatermakers Nasrdin Dchar en Fadua El Akchaoui vierden we in Theater Zuidplein een halve eeuw Marokkaanse migratie met het festival Mabrouk! Verhalenhuis Belvédère verzamelde speciaal voor deze gelegenheid de persoonlijke verhalen van drie generaties Marokkaanse Rotterdammers. Deze in audiovorm vastgelegde verhalen maken onderdeel uit van de stadsgeschiedenis en zullen voor de eeuwigheid worden bewaard in het Stadsarchief. Van de mooiste fragmenten maakten we een luistervoorstelling in vier delen van telkens circa 20 minuten. Zo wordt de Marokkaanse migratiegeschiedenis door Rotterdammers van nu, zelf verteld.
Molukse migratieverhalen
In de periode 21 maart – 21 juni 1951 meerden 12.500 Molukkers af aan de Lloydkade in Rotterdam, 3.500 Molukse KNIL-soldaten met hun vrouwen en kinderen. Hun overkomst zou een tijdelijke oplossing zijn. Na de onafhankelijkheid in 1949 van Indonesië en de opheffing van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) liepen de gezinnen gevaar, omdat ze tot de 'Nederlandse vijand' behoorden. Vanuit de tijdelijkheidsgedachte werden de Molukkers hier opgevangen. Ze werden verdeeld over zo’n 60 oude kazernes, kloosters, werkkampen en - bizar genoeg - zelfs twee voormalige concentratiekampen: Westerbork (Schattenberg) en Vught (Lunetten). Pas eind jaren ’50 besloot de Nederlandse regering dat een terugkeer niet meer reëel en verantwoord zou zijn. De kampen werden opgeheven en er werden speciale woonwijken aangewezen met als doel dat men alsnog zou kunnen integreren.
Er waren echter jaren verstreken en intussen zijn ook nieuwe generaties geboren. Binnen de Molukse families in Nederland blijken de vrouwen vooral een belangrijke rol te spelen. Zij kijken vooral vooruit en blijven tegelijkertijd ook de cultuur van hun voorouders koesteren en uitdragen. Het jonge kunstenaarscollectief Teru maakte in 2018/2019 een reizende expositie als ode aan vier generaties Molukse vrouwen. Verhalenhuis Belvédère trok in aanvulling daarop naar de Molukse gemeenschappen in de omgeving van Rotterdam en legde een serie persoonlijke verhalen (oral history) vast van Molukse vrouwen en families uit Capelle a/d IJssel en Ridderkerk.
Het Vergeten Bombardement van 1943
31 maart 1943, even voor half twee in de middag. 96 Amerikaanse bommem vernietigen het leven van meer dan 400 mensen in de Rotterdamse wijk Bospolder/Tussendijken. Zeker 16.500 mensen raken dakloos.
De bommen waren bestemd voor de werf Wilton-Feijenoord, waar Duits oorlogsmaterieel werd gemaakt, maar misten catastrofaal genoeg hun doel. Op initiatief van Jan Polet en met medewerking van de werkgroep Herdenking Vergeten Bombardement interviewde Verhalenhuis Belvédère in 2018 ooggetuigen en nabestaanden van slachtoffers, ieder een uur lang. Daarvan werd een luisterverhaal samengesteld van circa 75 minuten. De vertellers, het audioverhaal en de feitelijke wetenswaardigheden over die dag zijn bovendien gebundeld in het Luisterboek Het Vergeten Bombardement van 1943 op Rotterdam-West.
Rotterdam, de ziel van de Wederopbouw
Middenin de oorlog, nog geen jaar na het bombardement op de stad, ging de eerste paal de grond in, op de Coolsingel: de start van de herbouw van Rotterdam. Maar liefst 101 Rotterdammers, jong en oud, van alle achtergronden en uit diverse culturen vertellen over hun leven en persoonlijke beleving van (de wederopbouw van) de stad. Over de kale, ongezellige stad van toen. Over de pijn, het zwijgen en het doorwerken. Over de ergernis evenals de gein door die eeuwige heipalen. Over het optimisme en de begeestering. Over de krotten en de iconen van de stad en over plekken van betekenis. Over je thuis voelen en verbondenheid. Over het gevoel van ruimte, de vernieuwingsdrift en vooruitgang die in Rotterdammers lijkt te zitten. En over de trots en de toekomst van de stad. Alle audioverhalen worden voor de eeuwigheid bewaard in het Stadsarchief Rotterdam. Van de mooiste en meest aangrijpende, grappige of herkenbare momenten maakten we vier compilaties. Het resultaat: een luisterfeuilleton in vier afleveringen van elk een uur die samen het verhaal van Rotterdam vertellen.
